Արտասահմանյան մամուլը գրում է, որ կորոնավիրուսի համավարակի ժամանակ ԱՄՆ-ում ավելացել է ամուսնալուծությունների թիվը և հատկապես ամուսնալուծության թվի աճ է նկատվում նորապսակների շրջանում: Մամուլը նաև նշում է, որ այլ երկրներում ևս նման միտումներ կան: Ի տարբերություն շատ երկրների, Հայաստանում վիճակագրությունը հակառակն է փաստում. Թեև ամուսնությունները կրճատվել են, սակայն ամուսնալուծությունները՝ ևս. Պատճառներն ինչքան նման են, այնքան էլ`տարբեր:
Վիճակագրական կոմիտեից տեղեկացնում են, որ 2018թ-ի հունվար-հուլիս ամիսներին գրանցվել է 8 085, 2019թ-ին՝ 8 752, 2020թ-ին՝ 6 435 ամուսնություն:
Ամուսնալուծությունները համապատասխանաբար. 2018թ-ի հունվար-հուլիս ամիսներին գրանցվել է 2 219 ամուսնալուծոթւյուն, 2019թ-ին՝ 2 150, 2020թ-ին՝ 1 808 ամուսնալուծություն:
ՀՀ արդարադատության նախարարության լրատվական ծառայությունից փոխանցում են, որ Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման գործակալությունը կամ ԶԱԳՍ-ը չի աշխատել 2020թ-ի մարտի 25-ից մինչև ապրիլի 12-ը, այդ ընթացքում մատուցվել են միայն ծննդի ու մահվան գրանցման ծառայություններ:
Կորոնավիրուսի պատճառով հետաձգվել է Հասմիկի աղջկա հարսանիքը: Հասմիկը բնակվում է Արարատի մարզում, աղջկա ամուսնությունը նախատեսված էր հուլիս ամսին, սակայն հարսանիքը դեռևս չի կայացել, քանի որ ցանկանում են հարազատների շրջապատում նշել, որը դեռևս չի ստացվում:
«Մեր ազգականներից մեկն ամուսնացել էր, մի քանի օր հետո պարզվեց, որ նորապսակները վարակվել են կորոնավիրուսով. Մեղրամիսը հարամ եղավ: Աղջկաս կամ սուս ու փուս կտանեն, կամ էլ կտեսնենք: Հարազատներիս ում էլ չկանչեմ հարսանիքի՝ նեղանալու են, մեր տոհմի առաջին թոռնուհին է ամուսնանում»,- ասում է Հասմիկը և հավելում, որ դեռևս փեսայի հարազատությունը կոնկրետ հարսանիքի վերաբերյալ ոչինչ չեն ասել. Միգուցե 2-3 ամսից հասանիքը կայանա:
Հարցին, թե հարսնացուն և փեսացուն հիասթափված են հարսանիքի հետաձգումից, ասաց, որ ոչ, քանի որ հասկանում են իրավիճակը, հատկապես հարազատների հարսանիքից հետո, երբ իմացել են, որ ավելացել են կորոնավիրուսի դեպքերը հենց հարսանքավորների շրջանում:
Մանուկի տղայի երջանկությունը ևս կես ճանապարհինէ մանցել կորոնավիորւսի պատճառով: Մանուկը բնակվում է Կոտայքի մարզում: Նա նույնպես նախատեսում էր ամռանը տղային ամուսնացնել: Երկու աղջիկ ունի և մեկ տղա: Աղջիկներն ամուսնացած են և միակ տղայի հարսանիքը ցանկանում էր մեծ թվով հարսանքավորների շրջանում նշել, հրավիրել բոլոր հարազատներին՝ հեռու-մոտիկ:
«Կսպասենք այնքան մինչև այս վարակն անցնի, մի տղա ունեմ, չեմ ուզում հարսին վերցնեմ բերեմ տուն: Բա հարազատներով չուրախանանք: Չեմ կարողանում պատկերացնել 10-20 հոգով հարսանիք, կներեք, չեմ կարողանում: Չպարենք, չուրախանանք ազգուտակով»,- ասում է Մանուկը:
Արմինեի ու Զավենի խնդիրն այլ էր. Կորոնավիրուսի շրջանում նրանք հասել էին ամուսնալուծոթւյան շեմին: Զույգը բնակվում է Արարատի մարզում, արդեն 20 տարի է ամուսնացած են, աշխատում են, կորոնավիրուսի ժամանակ երկուսի աշխատանքը դադարեցվեց. Գյուղում են ապրում: Զավենն ընդհանրապես չէր աշխատում ամռանը, իսկ Արմինեն մի որոշ ժամանակ տանից փորձեց աշխատել, սակայն հունիսից այդ հեռավար աշխատանքն էլ արդեն չկար:
«Ես նյարդային չէի դարձել, բայց անընդհատ տան մնալով արդեն ինչ-որ որ բան քո մեջ փոխվում է: Ուզում էի կամ աշխատանքի գնալ կամ էլ ամուսինս գնար աշխատանքի, թե չէ այսպես կհասնեինք ամուսնալուծության շեմին»,- ասում է նա:
Արմինեն նաև նշում է, որ կան ընտանքիներ, որոնք կորոնավիորւսի ժամանակ ավելի են մտերմացել և ասում է, որ ընկերուհին ամուսնու հետ միասին աշխատում է, ամբողջ օրը ամուսիններով զբաղված են, երեխաներին դայակն է պահում: Կորոնավիրուսի ժամանակ տանը մնալը և երեխաներով զբաղվելն արդեն փոփոխություն էր, հատկապես, երբ ապահոված ես: Այս դեպքում ընտանիքը երջանիկ է, որ միասին ժամանակ անցկացնելու հնարավորություն կա, բայց այսպես ոչ բոլոր դեպքերում է լինում:
«Երբ քո ապրուստը կախված է քո աշխատավարձից, իսկ այն չկա, արդեն մեծ խնդիր է: Մենք անգամ որևէ օգնություն չստացանք կորոնավիորսւի ժամանակ, որովհետև գրանցված աշխատողներ չէինք. Ոչ՝ ես, ոչ՝ ամուսինս: Միակ բանը, որ կարող էինք ձեռք բերել՝ ամուսնալությունն էր, այն էլ ճանապարհները բացվեցին, մարզային տրանսպորտը սկսեց աշխատել ու հիմա ամուսինս աշխատում է, իսկ ես քիչ ու միչ: Եթե երկար տևեր այս վիճակը, չէր բացառվում, որ բաժանվեինք, արդեն օդը տանը չէր հերիքում, թեև գյուղում էինք ապրում: Ես պատկերացնում եմ բնակարանում ապրողների վիճակը, դժվար վիճակ է»,- ասում է նա:
Հոգեբան Սամվել Խուդոյանը նկատել է, որ ինչպես որոշ երկրներում, այնպես էլ Հայաստանում կորոնավիրուսի շրջանում կարծես թե բռնության դեպքերը ավելացել են, սակայն շատ քիչ. «Նման բան կա, սակայն, որքան էլ զարմանալի է, ամուսնալուծությունների թիվն է պակասել»:
«Մեկ ուրիշ օրինաչափություն ևս կա տնտեսական, սոցիալական ստրեսային շրջաններում ամուսնալուծությունների թիվը նվազում է, մարդիկ ձգտում են համախմբել, որ կարողանան դիմակայել»,- ասում է հոգեբանը և հավելում, որ անցյալ դարի 90-ականների սկզբին ևս նկատվել է ամուսնալուծությունների նվազման միտում:
Ըստ Ս. Խուդոյանի դիտարկման, ապահով երկրներում ամուսնալուծությունների թիվն ավելի շատ է, քան անապահով երկրներում. Հայաստանյան ամուսնալուծությունների նվազումը հոգեբանը կապում է նաև ավանդապահության հետ:
Նա կրկիրն անդրադարձավ կորոնավիրուսի շրջանում ընտանեկան բռնություններին՝ նշելով, որ բռնության դեպքերն աննշան են. Ըստ իր դիտարկման, ամուսինների ագրեսիվությունն է ավելացել, քանի որ այս շրջանում մարդու որոշ պահանջմունքներ` չի բավարարվում՝ տեղաշարժի, դուրս գալու: Պահանջմունքների սահմանափակությունը ծնում է ներքին ագրեսիա, որն էլ թափվում է թույլ օղակի՝ կնոջ, ամուսնու վրա:
Հոգեբանը նաև նշում է, որ մարդկանց ծանր ապրումների հիմնական թիրախում Երևանն էր, քանի որ մարզերում առանձնապես խիստ չէր պահպանվում արտակարգ դրության կանոնները:
Կովիդ19 և կանանց իրավունքները. Ուղեցույցի մեջ նշվում է, որ կանանց եկամուտների կորուստն ազդում է նրանց ընտանիքների բարօրության վրա, հատկապես երբ ընտանիքում միայն նրանք են ապրուստի միջոցներ վաստակողները:
Ուղեցույցում օրինակ կա Հնդկաստանից, որտեղ պետության կողմից առաջարկվող տնտեսական աջակցության որոշ փաթեթներ, որոնց նպատակն է մեղմել տեղաշարժի սահմանափակումների ազդեցությունն աղքատության մեջ ապրող մարդկանց վրա: Աջակցությունն ուղղակիորեն հասցեագրվել են կանանց՝ ներառյալ այրի կանանց, թեպետ աջակցությունը, ստացված տեղեկությունների համաձայն, բավարար չէ տեղաշարժի սահմանափակումների բացասական հետևանքները չեզոքացնելու համար:
Նշենք նաև, որ վրացի հոգեբանը վրացական մամուլում ներակայացրել է երկրում տիրող իրավիճակը և նկատել, որ նախ մարդկանց մոտ շոկային իարվիճակ է`առտառոց իրավիճակով պայմանավորված: Մարդկանց մոտ ի հայտ է եկել ագրեսիվ վարք: Համավարկի շրջանում ստերսները հաղթահարելու համար վրացի հոգեբանը խորհուրդ է տալիս լինել ընտանիքում, բարեկամների և հազատների շրջապատում:
Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնության կոալիցիայի համակարգող Զարուհի Հովհաննիսյանը նշում է, որ կորոնավիրուսի համավարկի ժամանակ իրենց կենտրոնում ավելացել է ընտանեկան բռնության վերաբերյալ զնագերի քանակը`եթե փետրվարին ստացել են 450 զանգ, ապա մայիսին արդեն`900 զանգ, անգամ օգոստոս ամսին է լարված եղել, թեև որոշ’սահմանափակումներ մեղմացել են:
Ինչ վերաբերում է ամուսնալուծությունների կրճատմանը, ապա նա նշում է, որ կրճատումը հիմնականում պայմանավորված է սոցիալական խնդիրներով:
«Աշխատատեղերը նվազել են կամ փակվել և կանայք հնարավորություն չեն ունեցել իրենց տնտեսական խնդիրները լուծելու և հույս էլ չի եղել՝ եթե ամուսնսլոծվեին»,- ասում է Զ. Հովհաննիսյանը և հավելում, որ կանայք համավարկի ժամանակ էլ ավելի խոցելի էին դարձել. Փակ պայմանները, տեղաշարժի սահմանափակումները լարվածությունն ավելացրել է և հաճախ կանայք չեն կարողացել անգամ հոգեբանական օգնություն ստանալ:
Նա թվարկում է այն խմբերը, որոնցում ներառված կանայք էլ ավելի խոցելի են, դրանք են հաշմանդամություն ունեցող կայանք, ԼԳՏԲ, գյուղական բնակավայրերում բնակվողները, նաև նվազ եկամուտներ ունեցող կանայք, թեև հանդիպում են նաև ֆինանսական բարվոք վիճակում գտնվողները. նարնք ևս զերծ չեն բռնություններից:
Ընտանեկան բռնությունն՝ ամփոփ
Համաձայն Հայաստանի ոստիկանության ինֆորմացիոն կենտրոնում գրանցված տվյալների, 2020թթ. հունվար-մարտ ամիսների ընթացքում գրանցվել է ընտանեկան բռնության 66 դեպք։
Համեմատության համար նշենք, որ 2019թ. հունվար-մարտ ամիսների ընթացքում գրանցվել է ընտանեկան բռնության 128 դեպք։
ՀՀ ոստիկանության ինֆորմացիոն կենտրոնում ընտանեկան բռնության դեպքերի վերաբերյալ՝ 2020թ-ի 7 ամիսներին քննվելէ ընտանեկան բռնության 302 դեպք, իսկ 2019թ-ի նույն ժամանակահատվածում՝ 257 դեպք:
Միևնույն ժամանակ, Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնության կենտրոն զանգերի թիվն ավելացել է, միգուցե այս հանգամանքը նշանակում է, որ ոստիկանությանը ավելի քիչ են վստահում, քան մասնավոր հատվածին և եթե այդպես է, ապա ոստիկնությունը այս ոլորտում գործ ունի անելու:
Գոհար Ստեփանյան