Թուրքիայի և Ադրբեջանի իշխանություններն ամենաբարձր մակարդակով մշտապես խեղաթյուրում են 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետը՝ ներկայացնելով, որ խոսքը գնում է ոչ թե տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման, այլ Ադրբեջանին արտատարածքային միջանցքի տրամադրման մասին, որով վերջինս պետք է կապվեր Նախիջևանի հետ։
Չնայած եռակողմ հայտարարությամբ միջանցք բառն օգտագործվում էր միայն մեկ անգամ՝ Լաչինի միջանցքի դեպքում, այնուամենայնիվ եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետը որոշակի հստակություն չի պարունակում, ինչը թուրք-ադրբեջանական տանդեմին թույլ է տալիս այն մեկնաբանել որպես «Զանգեզուրի միջանցք»։
Բնականաբար, Թուրքիան և Ադրբեջանը Հայաստանին արտատարածքային միջանցք են ձգտում կորզել, որտեղ, իրենց պատկերացմամբ, հայկական կողմը ոչ մի ներկայություն չպետք է ունենա։
Հայաստանի իշխանությունները բազմիցս հայտարարել են, որ պատրաստ են ապաշրջափակել բոլոր հաղորդակցությունները և Ադրբեջանին Նախիջևանի հետ կապվելու հաղորդակցություն տրամադրել՝ առանց ՀՀ ինքնիշխանությունը և տարածքային ամբողջականությունը խախտելու, սակայն Ադրբեջանը հրաժարվել է օգտվել դրանից, ինչը ևս մեկ անգամ փաստում է, որ վերջինիս պահանջը մեկն է. արտատարածքային միջանցք։
Ադրբեջանում և Թուրքիայում շատ լավ գիտակցում են, թե «Զանգեզուրի միջանցք»-ի թեման որքան զգայուն է և պարբերաբար իրենց հայտարարություններում օգտագործում են այս եզրույթը՝ ՀՀ-ում հանրային տրամադրությունների վրա ազդելու նպատակով։ Սակայն 2023 թվականի սեպտեմբերից հետո, երբ Արցախն ամբողջովին հաջողվեց զավթել, Անկարայի և Բաքվի հռետորաբանությունը որոշակի մեղվեց, և վերջիններս սկսեցին խուսափել այս ձևակերպման կիրառությունից՝ նշելով, որ ՀՀ-ի նկատմամբ տարածքային հավակնություններ չունեն։ Ավելին՝ Արցախը զավթելուց հետո Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը սկսեց հայտարարել՝ իր երկիրն այլևս շահագրգռված չէ, որ նախագիծն անցնի Հայաստանի տարածքով, և դրա շուրջ բանակցություններ է վարում Իրանի հետ։
Դեռևս այն ժամանակ բազմաթիվ փորձագետներ և քաղաքական գործիչներ համոզմունք հայտնեցին, որ Ալիևն իրականում չի հրաժարվել «Զանգեզուրի միջանցք»-ի գաղափարից, պարզապես մեղմացրել է իր հռետորաբանությունը, որպեսզի կարողանա ամբողջովին մարսել Արցախի բռնազավթումը, իսկ հարմար իրոողությունների պայմաններում կրկին իր պահանջներն առաջ կքաշի։ Հայաստանի իշխանությունները, ովքեր Արցախի հանձնման ամբողջ մեղքն ու պատասխանատվություն բարդում էին 10 օր պաշտոնավարած նախագահ Սամվել Շահրամանյանի վրա, Ալիևի այդ հայտարարությունը որակեցին իրենց հաջողությունը և պնդեցին, որ հայկական կողմի փայլուն դիվանագիտության արդյունքում Ադրբեջանի նախագահի վրա ճնշումներ են գործադրվել, ինչից ելնելով՝ նա հրաժարվել է ՀՀ-ի նկատմամբ իր ունեցած հավակնություններից։
Իրականում նման կերպ ՔՊ-ն հանրության շրջանում փորձում էր տարածել տխրահռչակ «Արցախը հանձնեցինք, որ Հայաստանը փրկենք ու փրկեցին» քարոզչական թեզը, որը թեև չէր համապատասխանում իրականությանը, սակայն ավելի քան 100 հազար փախստականներ ընդունող բնակչության համար սա կարծես թե հույս էր, որ վերջապես՝ անգամ Արցախի ամբողջական հայաթափման գնով, լիակատար խաղաղություն կհաստատվի։ Նաև հենց այս թեզի շնորհիվ ՔՊ-ականներին հաջողվեց մեղմել ժողովրդի շրջանում առկա հուզումները և պահպանել իշխանությունը։ Սակայն հատկանշական է, որ վերջին շրջանում «Զանգեզուրի միջանցք»-ի խոսույթը կրկին ակտիվացել է և տարբեր տարածաշրջանային նախագծերի համատեքստում կրկին շրջանառության մեջ դրվել: Այդ հայտարարություններից տպավորություն է ստեղծվում, որ դա անկախ Հայաստանի կամքից իրականացվելու է, իսկ Հայաստանի իշխանությունները համաձայնել են, պարզապես հանրությունից հմտորեն թաքցնում են դա։
Ցանկանում ենք ուշադրություն հրավիրել այն բանին, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը երբեք էլ չեն հրաժարվել այս ծրագրի իրագործումից, քանի որ այն կենսական նշանակություն ունի ոչ միայն երկու երկրներն, այլ նաև ողջ թյուրքալեզու աշխարհը միավորելու համատեքստում։
Այս նախագծի կարևորության մասին դեռևս 1921 թվականին խոսել է Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթյուրքը, որի ջանքերի շնորհիվ Նախիջևանը անջատվել էր Հայաստանից և բռնակցվել Ադրբեջանին և պայմանագրով ամրագրվել, որ վերջինս այս չի կարող զիջել որևէ երրորդ պետության՝ բնականաբար Հայաստանին։ Նկատենք, որ Թուրքիան և Ադրբեջանը պարբերաբար մեղմացնում կամ կոշտացնում են իրենց հռետորաբանությունն այս հարցում՝ կախված տարածաշրջանային զարգացումներից և աշխարհաքաղաքական իրողություններից։
Այս հարցում կարևոր դեր ունի նաև Իրանը, որը, սեփական շահերից ելնելով, առ այսօր կարողացել է թույլ չտալ, որ Ադրբեջանն ուժային ճանապարհով բացի այս միջանցքը։ Այսպիսով՝ փաստենք, որ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցք»-ի հարցը կրկին վերադարձել է օրակարգ, իսկ ՀՀ իշխանությունների այն հավաստիացումները, թե Թուրքիան և Ադրբեջանը հրաժարվել են այդ գաղափարից, իրականության հետ աղերս չունեին։ Ստեղծված իրավիճակը Հայաստանից պահանջում է գերակտիվ և գերճկուն դիվանագիտություն, որպեսզի զսպի իր հարևան պետությունների հավակնությունները, այլապես դրանց հետևանքները աղետալի կլինին։
oragir.news