Հայաստանի Հանրապետությունը կառուցողական դիրքորոշում ունի ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարելու հարցի վերաբերյալ և դիտարկում է այդ հարցով ԵԱՀԿ դիմելու հնարավորությունը: ՀՀ այս դիրքորոշումը վերահաստատել է ՀՀ վարչապետի խոսնակ Նազելի Բաղդասարյանը երկու օր առաջ ֆեյսբուքյան գրառմամբ, որում մասնավորապես մեջբերել է Ն. Փաշինյանի ավելի վաղ՝ 2024 թ. դեկտեմբերի 19-ին «Արմենպրես»-ին տված հարցազրույցի հետևյալ հատվածը. «Մենք հասկանում ենք այն դիրքորոշումը, որ եթե չկա կոնֆլիկտ, ինչ իմաստ ունի կոնֆլիկտի կարգավորմամբ զբաղվող ձևաչափի գոյությունը: Բայց մենք նաև ուզում ենք համոզվել, որ հենց այս նույն տրամաբանությամբ է հարցին մոտենում Ադրբեջանը, և նրա մղումը, ասենք, օրինակ, այսպես կոչված՝ «Արևմտյան Ադրբեջանի» խոսույթի զարգացմամբ Հայաստանի Հանրապետության տարածքի նկատմամբ ագրեսիվ քաղաքականություն իրագործելը չէ»։
Հարկ է նկատել, որ ՀՀ-ի և Ադրբեջանի «օպտիմալ պահանջով» Մինսկի խումբը լուծարելու անոնսը շաբաթներ առաջ հնչեցրեց խմբի համանախագահող երկրի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան՝ձայնակցելով Ալիևին. «Մինսկի խմբի բոլոր կառույցները ենթակա են լուծարման, իսկ դրա օպտիմալ ճանապարհը Երևանի և Բաքվի համապատասխան առաջարկն է»։ Լավրովի կոնտորայի խոսնակը խմբի լուծարման անհրաժեշտությունը հիմնավորելիս չէր զլացել ու «շառը գցել» էր ՀՀ-ի վրա՝ նշելով. «ԵԱՀԿ ՄԽ ամերիկացի և ֆրանսիացի համանախագահները 2022-ի փետրվարին դադարեցրել են շփումները ռուսների հետ, այդ ձևաչափն ի սկզբանե արգելափակվել էր Արևմուտքի կողմից։ Հաշվի առնելով դա, ինչպես նաև Երևանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի անբաժանելի մաս ճանաչելը, իրական իրավիճակի արմատական փոփոխությունը՝ այս ձևաչափը կորցրել է իր արդիականությունը։ Հետևաբար Մինսկի խմբի բոլոր կառույցները ենթակա են լուծարման»։
Այսօր, սակայն, Մինսկի խմբի ներկայացուցիչ երկրի, ԼՂ խնդրի կարգավորման «Լավրովի պլանի» հեղինակ երկրի պաշտոնյայի այս հայտարարությունը, որը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ՝ խմբի լուծարման հարցում անձնական շահագրգռություն, կարծես մոռացության է տրվում։ Հատկապես նրանց կողմից, ովքեր սովոր են ԼՂ խնդրին վերաբերող ցանկացած հայտարարություն մեկնաբանել «կուժն ու կուլան» ՀՀ իշխանության գլխին կոտրելու տրամաբանությամբ։
ՀՀ կառավարության վերոհիշյալ դիրքորոշումը, ինչպես և կանխատեսվում էր, ՀՀ ընդդիմությունը մեկնաբանեց որպես «Ալիևի հերթական պահանջի հլու կատարում», «ադրբեջանական օրակարգի սպասարկում», «ԼՂ խնդիրը վերջանականապես թաղելու վտանգավոր քայլ»։ Չկա Մինսկի խումբ, չկա նաև ԼՂ խնդիր և արցախահայության վերադարձի հեռանկար՝ մասնավորապես այս եզրահանգմանն են եկել Մինսկի խմբի լուծարմանը դեմ արտահայտվողները։ Շատ փորձագետներ էլ այն տեսակետին են, որ 2016-ի քառօրյա և 44-օրյա պատերազմները վկայում են ԼՂ խնդրի խաղաղ կարգավորման առաքելությունը ստանձնած այդ ֆորմատի կատարյալ ձախողման, անգործունակ լինելու մասին, ֆորմատ, որն իր գործունեության շուրջ 30 տարիների ընթացքում (ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է 1992-ի հունիսին) այդպես էլ չկարողացավ կողմերին առաջարկել կարգավորման հավասարակշռված լուծում, կառուցողականության դաշտ բերել կողմերից մեկին՝ Ադրբեջանին, ստիպել նրան հավատարիմ մնալ բանակցությունների սեղանի շուրջ ձեռք բերված համաձայնություններին և ամենակարևորը՝ ստիպել վերջինիս հարգել և անվերապահորեն կատարել կարգավորման հիմնարար սկզբունքներից մեկը՝ հրաժարում ուժի կիրառումից և ուժի կիրառման սպառնալիքից։ Մինսկի խմբի լուծարմանը կողմ արտահայտվողների արգումենտներից մեկն այն է, որ ՀՀ-ն պետք է շահագրգռված լինի խմբի լուծարման հարցում, քանի որ օգտագործելով այն հանգամանքը, որ ՀՀ-ն է ներգրավված որպես որպես բանակցային կողմ (Մինսկի խմբում չի եղել ու չկա Լեռնային Ղարաբաղը որպես առանձին սուբյեկտ), Ադրբեջանը կարողացել է անցած երեք տասնամյակի ընթացքում միջազգային հանրությանը համոզել, որ ԼՂ խնդիրը տարածքային վեճ է երկու սուբյեկտների՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։ «Մինսկի խումբը լուծարել չեն ուզում նրանք, ովքեր շահ ունեն Հայաստան-Ադրբեջան կոնֆլիկտի ձգձգվելու մեջ»,- ֆեյսբուքյան գրառման մեջ օրերս նման տեսակետ էր հայտնել Խումբը լուծարելուն կողմ արտահայտվողներից մեկը՝ քաղաքագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանը։
Փաստ է, որ խմբի գործունեության ընթացքում Ադրբեջանը մի ձեռքով բանակցել է, մյուսով կրակել (բանակցային սեղանի շուրջ չստանալով իր ուզածը)՝ պարբերաբար հայտարարելով՝ ԼՂ խնդիրը չունի այլ ելք, քան ռազմական լուծումը։ Ադրբեջանը, միաժամանակ, մասնավորապես Իլհամ Ալիևի պաշտոնավարման շրջանում հանդես է եկել խմբի անաչառությունը կասկածի տակ դնելու, միջազգային այդ ձևաչափը հեղինակազրկելու վարքագծով, ինչի մասին, ի դեպ, իր հոդվածում արձանագրել էր նաև Սերժ Սարգսյանի օրոք ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը։ «…Չնայած վերջին վեց տարիների ընթացքում համանախագահ երեք երկրների ինտենսիվ ջանքերին՝ շուրջ քսան գագաթնաժողով, մի քանի տասնյակ հանդիպումներ նախարարական մակարդակով, եռանախագահների այցեր տարածաշրջան, բանակցային գործընթացում չի հաջողվել բեկում արձանագրել: Ադրբեջանական կողմը Մինսկի խմբի համանախագահների հեղինակությունը վարկաբեկող արշավ է ծավալում: Նա շարունակաբար քննադատում է ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչին, ով իր թիմի հետ միասին փորձում է թույլ չտալ տարածաշրջանում իրավիճակի լարումը: Ադրբեջանցի պաշտոնյաները ջանում են կարգավորման գործընթացը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափից այլ հարթակներ տեղափոխել: Փաստացի, Բաքվի իշխանությունները հետաքրքրված են միայն միակողմանի օգուտներ կորզելով»,- 2015-ին հրապարակված իր «Միջազգային քաղաքականություն» հոդվածում մասնավորապես նշել էր Նալբանդյանը։
44-օրյա պատերազմից հետո Ալիևը «թոշակի» ուղարկեց Մինսկի խմբին, Լավրովն էլ գուժեց խմբի մահվան մասին
Մինսկի խմբի լուծարման մասին խոսակցությունը նոր չէ. 44-օրյա պատերազմից հետո, համարելով, որ խնդիրը լուծել է պատերազմով, Ալիևը, թերևս առաջին անգամ, հանդես եկավ իր կողմից քանիցս կոշտ քննադատության արժանացած խնդրո առարկա ձևաչափի գործունեության դադարեցման պահանջով՝ հեգնանքով նկատելով՝ «ժամանակն է Մինսկի խմբի անդամներին ուղարկել թոշակի»։ Ուշագրավ է, որ 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի հայտարարության հեղինակ երկիրը առաջին ակնարկներն էր հնչեցնում հետպատերազմական նոր իրողությամբ պայմանավորված՝ Խմբի համանախագահության «ավելորդության» մասին։ Իսկ արդեն երկու տարի անց՝ 2022-ին, դիմելով ՀՀ-ին, առաջարկեց իրավական տեսք տալ իր առաջարկին՝ Խումբը լուծարելու համատեղ առաջարկով դիմելով ԵԱՀԿ-ին։ (Սա, հիշեցնենք, այն շրջանն էր, երբ սկսվել էր ռուս-ուկրաինական պատերազմը, ու առաջացել էր դիմակայություն ՌԴ-ի և հավաքական Արևմուտքի միջև, և Խումբն այս իրողության բերումով փաստացի դադարեցրել էր իր գործունեությունը)։ Ըստ Ալիևի՝ չնայած ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման համար ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին տրված մանդատը դե յուրե դեռ ուժի մեջ է, դե ֆակտո այն արդեն անվավեր է համարվում։ «Ադրբեջանն ինքնուրույն է լուծել հակամարտությունը ռազմաքաղաքական ճանապարհով։ Մեր արտգործնախարարը միջազգային տարբեր հարթակներում հանդիպել է Մինսկի խմբի համանախագահների հետ, և նրանց հարցրել ենք, թե ինչով են մտադիր զբաղվել: Ղարաբաղյան հակամարտությունը լուծված է, և Ադրբեջանի տարածքում չկա ու չի կարող լինել Լեռնային Ղարաբաղ վարչական միավոր: Ասեք մեզ, խնդրում եմ, թե ինչով եք զբաղվելու, որպեսզի մենք էլ մեր կարծիքն ասենք: Ավելի քան մեկ տարվա ընթացքում այս հարցի վերաբերյալ մենք ոչ մի առաջարկ չենք ստացել»,-հայտարարել էր Ադրբեջանի նախագահը։ Շուրջ երեք տասնամյակ գործած Խմբի համանախագահության «մեռած» լինելու ալիևյան թեզն, ի դեպ, սիրահոժար առաջ էր տանում նաև Խմբի համանախագահող երկրի ԱԳ նախարար Ս. Լավրովը։ Այդ նա էր, որ 2022-ի ապրիլին ազդարարեց. «Ես չգիտեմ՝ հետագա ինչ ճակատագիր է ունենալու այդ միջնորդական խումբը, քանի որ մեր ֆրանսիացի ու ամերիկացի գործընկերները ռուսաֆոբիայի ալիքի տակ, ձգտելով չեղարկել ամենը, ինչ վերաբերում է ՌԴ-ին, չեղարկել են նաև Մինսկի խմբի եռանախագահությունը՝ հայտարարելով, թե մեզ հետ չեն շփվելու այդ ձևաչափով։ Դա նրանց իրավունքն է, եթե նրանք պատրաստ են զոհաբերել ղարաբաղյան խնդրի և ընդհանուր առմամբ Կովկասի շահերը, պատրաստ են զոհաբերել տվյալ դեպքում հայկական կողմի շահերը՝ դա նրանց ընտրությունն է»։ Այդ նա էր, որ երկու ամիս անց՝ հունիսին, Բաքվում հայտարարեց՝ արտգործնախարար Բայրամովի հետ «չենք քննարկել Մինսկի խմբի հարցը, որովհետև այն դադարեցրել է իր գործունեությունը՝ ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախաձեռնությամբ»։ Նաև արձանագրեց, որ պատերազմից հետո ընթացող գործընթացների հիմքում այլևս ՀՀ-ի, ՌԴ-ի և Ադրբեջանի ղեկավարների երեք եռակողմ հայտարարություններն են, որոնք որպես «առկա հարցերի լուծման ուղղությամբ առաջ շարժվելու» հիմք «ընդունում են բոլորը, այդ թվում՝ եվրոպացի գործընկերները»։ «2020-ի սեպտեմբեր-հոկտեմբերին գետնի վրա իրադարձությունները հետևում թողեցին բոլոր այն փաստաթղթերը, որոնք երկար տարիներ քննարկվում էին (Մինսկի խմբի ֆորմատով — խմբ.)՝ առանց առարկայական արդյունքների։ Դա ուղղակի օբյեկտիվ իրականությունն է»,- նշել էր Սերգեյ Լավրովը։
Ուշագրավ է, որ մինչ ռազմավարական դաշնակից երկրի ԱԳ նախարարը շտապում էր հուղարկավորել Մինսկի խումբն ու դիմում իրենց սիրելի հնարքին՝ «մեղքը ուրիշի վիզը գցելուն», պաշտոնական Երևանը չէր կիսում իր պաշտոնակցի հոռետեսությունն ու արձանագրում էր՝ եռանախագահության ձևաչափը վերջնականապես իր ուժը չի կորցրել, պնդում, որ ղարաբաղյան խնդրի կարգավորումը տեսնում է հենց Մինսկի խմբի ձևաչափով։ Ավելին, երբ տրվեց ՀՀ-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունների մեկնարկը, ՀՀ-ն ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահությանն էր դիտարկում հիշյալ պայմանագրի կնքման նպատակով բանակցություններ կազմակերպելու ձևաչափ՝ դիմելով վերջինիս։
Ամփոփելով նշենք, որ Մինսկի խմբի համանախագահության լուծարման հեռանկարը ինչ-որ չափով թելադրված լինելով աշխարհաքաղաքական նոր իրողությամբ (ինչի մասին նշվեց քիչ վերը)՝ նաև ռուս-ադրբեջանական տանդեմի համատեղ օպերացիան է։ Նոյեմբերի 9-ի հայտարարության արբիտրը 44-օրյա պատերազմից հետո, լուծված համարելով ԼՂ ճակատագիրը («ԼՂ-ն Ադրբեջան է»-Վ. Պուտին https://www.azatutyun.am/a/31005755.html), որոշեց արխիվ ուղարկել Մինսկի խմբի շրջանակներում ԼՂ խնդրի «կարգավորման ժառանգությունը»՝ ՀՀ-Ադրբեջան հարաբերությունների կարգավորման հիմքում էլ դնելով բացառապես ՀՀ-Ադրբեջան-ՌԴ եռակողմ հայտարարությունները։ ԼՂՀ-ն ՌԴ-ի կողմից 2023-ի սեպտեմբերին Ադրբեջանին հանձնելուց հետո, նկատենք, Մինսկի խմբի համանախագահությունը Հարավային Կովկասում Արևմուտքի կենսունակությունը երաշխավորող «վերջին բաստիոնն է», որն էլ ՌԴ-ն շահագրգռված է ապամոնտաժել՝ այսպիսով վերջնականացնելով «Ղարաբաղի ռազմական ճանապարհով հանձնումը Ադրբեջանին» օպերացիան։