ՀՀ-ի և ԱՄՆ-ի միջև ստորագրվել է Ռազմավարական գործընկերության կանոնադրություն: Ի՞նչ է այն իրենից ներկայացնում, արդյոք ստորագրված կանոնադրությունը կարող է փոխել տարածաշրջանային ուժերի հարաբերակցությունը և այլ հարցերի շուրջ Tert.am-ը զրուցել է ամերիկահայ հասարակական-քաղաքական գործիչ Վիգեն Հովսեփյանի հետ:
– Պարո՛ն Հովսեփյան, Հայաստանի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների միջև Ռազմավարական գործընկերության կանոնադրություն է ստորագրվել: Սա նման մակարդակի առաջին փաստաթուղթն է երկու երկրների միջև, ի՞նչ է այն իրենից ենթադրում: Ի՞նչ քաղաքական և դիվանագիտական ազդեցություն կարող է ունենալ այս համաձայնագիրը Հայաստանի արտաքին քաղաքականության վրա։
– Առաջին հերթին եկեք հստակեցնենք, որ նման փաստաթուղթն ինքնին դինամիկ գործընթացի մասին է հուշում, որը հնարավոր է ժամանակի ընթացքում զգալիորեն խորանալ կամ հակառակը՝ մնալ թղթի վրա արձանագրված ցանկությունների ամբողջություն և չունենա գործնական և խորքային լուրջ հետևանքներ: Փաստաթուղթն ինքնին խոսում է կարևոր հանգրվանի մասին՝ երկու կողմերը ցանկություն են հայտնում հարաբերությունները խորանցել մինչև այնտեղ, ուր կցանկանան: Այսինքն, սա ինքնին ազդանշան է, որ երկու կողմերը՝ այս դեպքում՝ ՀՀ-ն ու ԱՄՆ-ն հայտարարում են, որ սկզբունքային սահմանափակումներ չկան գործընկերությունը հասցնելու ավելի խորը մակարդակի տարբեր ուղղություններով:
Սա շատ կարևոր արձանագրում է, բայց նաև կախված է երկու կողմերից, թե յուրաքանչյուրն ինչ հանձնառությամբ առաջ կտանի գործընթացը: Շատ կարևոր է նաև, թե ինչ հանձնախումբ պետք է ստեղծվի, ովքեր կներառվեն, ինչ կշիռ ունեցող պաշտոնյաներ: Մի խոսքով՝ սա կարևոր մեկնարկ է և Հայաստանի համար՝ աննախադեպ: Մեկնարկ, որն իր դրսևորումները պետք է ունենա և որոնց վրա կարող են ազդել միջազգային նոր և ապագայի իրադրություններ, երկու կողմերից նշանակված հանձնախմբի անդամների գործունեության որակը և բնականաբար, կողմերի հարափոփոխ շահերը:
– Արդյո՞ք, ստորագրված կանոնադրությունը կարող է փոխել տարածաշրջանային ուժերի հարաբերակցությունը, մասնավորապես՝ Ռուսաստանի և Իրանի հետ հարաբերությունների համատեքստում։
– Տեսե՛ք, ըստ իս, հանրային հայտարարությունները մի կողմ, երրորդ կողմերը՝ լինի դա Ռուսաստանը, Իրանը, Թուրքիան թե Ադրբեջանը, յուրաքանչյուրը կողմնորոշվելու է ստորագրված փաստաթղթի գործնականացման հիման վրա։ Այսինքն, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ապագան ցույց կտա, թե այս ռազմավարական համագործակցությունն ինչպիսի շոշափելի դրսևորումներ կունենա, երրորդ երկրները համապատասխան դիրքորոշում կձևավորեն։ Ինձ թվում է՝ միանշանակ և ավելի կտրուկ հակադարձողները կլինեն Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը, քանի որ նրանք երկուսն էլ կարող են ունենալ «անմիջական կորուստներ» այս իրավիճակում։
Իրանը, որը փորձում է՝ թեև ոչ այնքան տեսանելի, ընդհանուր մերձեցում ապահովել արևմուտքի հետ, այդքան կտրուկ չի լինի իր դիրքորոշման մեջ, հատկապես եթե այս գործընկերությունը ՀՀ-Իրան սահմանին նոր իրադրություններ չի ստեղծում։ Թուրքիան, առայժմ, հետևում է իրավիճակին և չի արտահայտում շեշտված կարծիք։
Հետևաբար, վերադառնալով հիմնական հարցին՝ դեռ շատ շուտ է խոսել տարածաշրջանային հետևանքների մասին, քանի դեռ խոսք չկա ռազմական բազաների կամ նոր ռազմական դասավորությունների մասին։ Այն, որ ԱՄՆ-ՀՀ հարաբերությունների խորացումը սկզբունքային և ակնհայտ հարված է Ռուսաստանի շահերին, այստեղ որևէ կասկած չկա, հատկապես այսօրվա լարված՝ ԱՄՆ-Ռուսաստան հարաբերությունների ֆոնին։
Ռուսաստանի արձագանքը, ինչպես արդեն տեսանք Լավրովի հայտարարություններից, կլինի համեմատաբար մեղմ՝ ձևացնելով, թե այս փաստաթուղթն ինքնին նշանակալի բան չի ներկայացնում և այլն։
– Պաշտպանության և անվտանգության ոլորտում մի շարք կետեր կան, բայց կարծես չի խոսվում ռազմական աջակցության մասին: Նշվել է, որ Միացյալ Նահանգները մտադիր է աջակցել Հայաստանի սահմանապահ զորքերի և Պետական եկամուտների կոմիտեի կարողությունների զարգացմանը: Սա որքանո՞վ կարող է օգտակար լինել Հայաստանի համար, քանի որ խոսք չկա զենք տրամադրելու մասին:
– Նույնիսկ եթե որոշ տեսակի զենքեր, պաշտպանական սարքեր կամ տեխնոլոգիաներ պետք է տրամադրվեն, դժվար թե դա հայտարարվի պաշտոնական հայտարարությամբ։ Այստեղ կարող է խոսք լինել նաև հակաահաբեկչական կամ թմրամիջոցների տարածման դեմ պայքարի միջոցների տրամադրման մասին, որոնք նույնպես պաշտպանության և անվտանգության, ինչպես նաև սահմանային անվտանգության ապահովման միջոցներ են։ Չի բացառվում նաև, որ որոշ մեխանիզմներ, որոնք վերաբերում են բանկային համակարգին և ամերիկյան կողմի համար անվտանգության ոլորտի սարքեր են, նույնպես ներառված լինեն։ Վերջապես, ինչպես արդեն նշեցի, սա դինամիկ հարաբերությունների մեկնարկ է, որը կարող է հանգեցնել ռազմական բնույթի որոշ համագործակցության։ Դա ոչ անպայման ծանր ամերիկյան զենքերի և զինամթերքի տրամադրմամբ, այլ հատկապես բարձր տեխնոլոգիական սարքավորումների և ծրագրերի, GPS տիպի սարքերի, որոնք նպաստում են սահմանների ավելի արդյունավետ պաշտպանությանը։
– Ըստ Ձեզ, ստորագրված կանոնադրությունն ի՞նչ նշանակություն ունի ԱՄՆ համար, որն է ԱՄՆ շահն այստեղ, գուցե տարածաշրջանում դիրքերն ամրապնդելու առումով է շահագրգռված, կամ այլ ի՞նչ շահեր կարող է ունենալ:
– ԱՄՆ-ի համար այստեղ կորցնելու բան չկա, հատկապես եթե հաշվի առնենք, որ ռուս-ուկրաինական պատերազմի և Վրաստանում վերջերս տեղի ունեցած իրադարձությունների ֆոնին Հայաստանի հետ հարաբերությունների խորացումը թե՛ խորհրդանշական, թե՛ հնարավորությունների առումով, նոր դռներ է բացում։ Քանի դեռ խոսքը սահմանափակ ծավալի հանձնառությունների մասին է, որոնք ԱՄՆ-ին լուրջ ծախսերի կամ պարտավորությունների առաջ չեն կանգնեցնի, այս փաստաթուղթը և դրա խորհրդանշածը վկայում են ԱՄՆ-ի ազդեցության գոտու ընդլայնման մասին, հատկապես մի տարածաշրջանում, որտեղ Ռուսաստանը եղել է հիմնական դերակատարը։
Հետևաբար, Հայաստանի համար գլխավոր մարտահրավերը կլինի՝ խուսափել «թեթև խաղաքարտի» կարգավիճակում հայտնվելուց և, ժամանակավոր ու մակերեսային օգտագործվելուց հետո, մեկ կողմ չնետվելուց։ Ուստի հայկական կողմը պետք է շատ արագ կարողանա կորզել շոշափելի առավելություններ, հատկապես տնտեսական և տեխնոլոգիական ոլորտներում, որպեսզի այս հնարավորությունից ստանա շոշափելի օգուտներ և ներդրումներ։ Եթե ԱՄՆ-ն ինչ-որ ձեռքբերում արձանագրի այս փաստաթղթի միջոցով, Հայաստանի ջանքերը պետք է ուղղված լինեն այն դեկլարատիվ և խորհրդանշական մակարդակից արագ տեղափոխել այնպիսի փուլեր, որտեղ հնարավոր կլինի ստանալ ավելի շոշափելի և կայուն բնույթի առավելություններ։