ԱՄՆ-ը հասկացել է, թե ինչպես պետք է Հայաստանին կապել իր հետ առնվազն 60 տարի։ Ամերիկայում առաջարկել են ատոմակայան կառուցել Քարերի երկրում։ Հայաստանի կառավարությունն արդեն ստեղծել է ատոմակայանի կառուցման ընկերություն։ Գործը հասել է նախագծի ընտրությանը, գրում է svpressa.ru-ն:
Ինչպես գիտենք, հայկական առաջին ատոմակայանը կառուցվել է ԽՍՀՄ օրոք 1969-1977 թվականներին։ Այն բաղկացած էր 2 էներգաբլոկից։ Այդ կայանն էլեկտրաէներգիա էր մատակարարում գրեթե ողջ Հայաստանին, այդ թվում հանրապետության արդյունաբերական այնպիսի հսկաներին, ինչպիսիք էին Երևանի ավտոմոբիլային կոմբինատը, Երևանի պահեստամասերի գործարանը, Երևանի բեռնատարների գործարանը և Երևանի հիդրոտեխնիկայի գործարանը։
Սակայն հետագայում երկու վթար է տեղի ունեցել Հայաստանի ատոմակայաններում։
1982 թվականի հոկտեմբերի 15-ին տեղի ունեցած միջադեպի ժամանակ հրդեհ է տեղի ունեցել ատոմակայանի 2-րդ բլոկում։ Բայց ատոմակայանը վերագործարկվել է և շահագործվել մինչև 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ը, մինչև Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժը։ Հետո Հայկական ատոմակայանի երկրորդ էներգաբլոկն է շարունակել գործել։ Մինչ օրս այնտեղ արտադրվում է երկրի ողջ էլեկտրաէներգիայի 40 %-ից ոչ պակասը։ Ավելին, այդ էներգաբլոկի համար մշակվել է սեյսմակայուն հատուկ նախագիծ։
Այնուամենայնիվ, քաղաքականությունն է միջամտել ատոմային էներգետիկային: Եվրամիությունը սկսել է պնդել Հայաստանում ատոմակայանի կոնսերվացման կամ արդիականացման մասին։ Եվ դրա համար նույնիսկ գումար է առաջարկել՝ 200 միլիոն եվրո։ Թեև ատոմակայանում մեծ վնասներ չկան, ԵՄ-ն սկսել է ամպագոռգոռ հայտարարություններ անել, թե իբր այն չի համապատասխանում անվտանգության միջազգային պահանջներին։ Եվ հետո ծագել է ֆինանսական հարցը: Մինչև 2003 թվականը Հայկական ատոմակայանը ռուսական միջուկային վառելիք մատակարարողներին պարտք էր կուտակել, որը կազմում էր 40 միլիոն դոլար։ Կազմվել էր պարտքերի մարման ժամանակացույց, սակայն հայկական կողմը չէր շտապում վճարել։ 2003 թվականին ատոմակայանը 5 տարի ժամկետով փոխանցվել էր «Ինտեր ՌԱՕ ԵԷՍ» ԲԲԸ-ի հավատարմագրային կառավարմանը, սակայն ֆինանսական խնդիրների պատճառով վերջինս ի վերջո հրաժարվել է ծրագրից։
Այս ամբողջ ընթացքում Արևմուտքը ուշի ուշով հետևում էր Հայաստանում ատոմային էներգիայի հետ կապված իրավիճակին, և վերջապես եկել է ժամանակը։ ԱՄՆ-ն առաջարկել է Հայաստանում ատոմակայան կառուցել: Ամերիկացիներն ասել են, որ կարող են կառուցել փոքր մոդուլային ատոմակայան՝ մինչև 300 ՄՎտ էլեկտրաէներգիայի արտադրության հզորությամբ։ Թե կոնկրետ ի՞նչ վերջնական հզորություն կունենա ատոմակայանը, առաջարկող կողմը չի հայտնում։
Եվ հիմա Հայաստանը հետաքրքրությամբ է ուսումնասիրում ԱՄՆ-ի առաջարկը։ Երկրի կառավարությունը որոշել է ստեղծել հատուկ ընկերություն ԱՄՆ-ում արտադրված նոր էներգետիկ օբյեկտի կառուցման համար։ Նախագիծն արդեն ներառված է Հայաստանի մինչև 2040 թվականի էներգետիկայի զարգացման ռազմավարության մեջ։ Տարօրինակ զուգադիպությամբ ամերիկյան մինի ատոմակայանը նախատեսվում է տեղակայել այնտեղ, որտեղ ներկայումս գործում է Հայկական ատոմակայանի երկրորդ էներգաբլոկը։
Իր հերթին «Ռոսատոմ»-ն է առաջարկել Հայաստանում կառուցել 50-ից մինչև 1000 ՄՎտ հզորության ցանկացած միջուկային ռեակտոր՝ յուրաքանչյուրը 50-ական ՄՎտ հզորությամբ առանձին բլոկների օգտագործմամբ։ Ի սկզբանե «Ռոսատոմ»-ի առաջարկը համարվում էր ամենագրավիչը գնային, տեխնոլոգիական և արտադրության ծավալների առումով, սակայն հիմա Հայաստանի իշխանությունները հակված են ամերիկյան տարբերակին։
Այսպիսով, ո՞ւմ նախագիծն է տեխնոլոգիական առումով ավելի խոստումնալից՝ ռուսականը, թե՞ ամերիկյանը: Այդ հարցով դիմեցինք «Ռոսատոմ» պետական կորպորացիայի Հանրային խորհրդի անդամ Վալերի Մենշչիկովին։
«Մեր օրերում փոքր ատոմակայանների զարգացման լուրջ հեռանկարներ են ի հայտ եկել։ Բայց այդ ուղղությամբ հաջողություններ ունեն միայն երկու երկրներ՝ Ռուսաստանն ու Չինաստանը։ Նման փոքր ատոմակայանների հզորությունը 300 ՄՎտ-ից ոչ ավելի է։ Ռուսաստանն արդեն իրականացրել է առաջին նման իրական նախագիծը Յակուտիայում, այն Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսի մոտ է։ Նաև Ռուսաստանը ներկայումս լուրջ նախագիծ է մշակում Ուզբեկստանում փոքր ատոմակայանների կառուցման համար։ Այնտեղ լուրջ զարգացումներ կան, տեխնիկական տեսանկյունից ամեն ինչ անթերի է, գործընկերները գոհ են»,- բացատրել է Մենշչիկովը։
«svpressa.ru».- Ո՞րն է ամերիկյան փոքր ատոմակայանի նախագիծը։ Նա արդեն ինչ-որ տեղ իրեն ապացուցե՞լ է։
— Բանն այն է, որ ԱՄՆ-ում ամեն ինչ նախագծային մակարդակի վրա է, այլ կերպ ասած թղթի վրա։ Ոչ մի տեղ ռեֆերենս բլոկ չեն կառուցել, ոչ մի տեղ չեն փորձել դուրս գալ 300 ՄՎտ վերին սահմանից։ Ըստ ամենայնի, փորձը կիրականացվի Հայաստանում։ Ես կարծում եմ, որ սա պոպուլիստական առաջարկ է, և դրա նպատակը պարզապես Ռուսաստանից առաջ անցնելն ու Հայաստանն իրեն ենթարկելն է, այդ թվում էներգետիկ տեսակետից: Սա զուտ քարոզչություն է. ինքն իրեն ցույց տալ ու Հայաստանը կախման մեջ դնել։ Բայց այս ամենը կարող է հանգեցնել անկանխատեսելի հետևանքների, այդ թվում անվտանգության առումով։
Ինչո՞ւ Հայաստանը որոշեց նման ռիսկային փորձարկում կատարել։ Իսկապե՞ս քաղաքական դիվիդենտներն ավելի կարևոր են, քան անվտանգությունը: Այս հարցով դիմեցինք քաղաքագետ, Հարավային Կովկասի երկրների ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Եվգենի Միխայլովին։
«Չգիտես ինչու, մտքումս գալիս է, թե ինչպես է Արևմուտքը պայքարում Ուկրաինայի ատոմակայանների նկատմամբ վերահսկողության համար։ Բայց նրանց տեխնոլոգիաներն անարդյունավետ են։ Մենք օգնել և օգնում ենք Հայաստանին առաջարկելով գործընկերություն գալիք տասնամյակների ընթացքում։ Եթե ամերիկյան ատոմակայան կառուցեն, մեր ազդեցությունը Հայաստանի վրա հաստատ կթուլանա։ Դա կոչվում է «տեխնոլոգիական կախվածություն»: Երբ էլեկտրաէներգիայի առումով «վարպետ» է հայտնվում, ստացող երկրի առաջ կարող են դրվել ցանկացած պայմաններ, այդ թվում քաղաքական»,- կարծիք է հայտնել Միխայլովը։
«svpressa.ru».- Հայաստանը, ընտրելով դեպի Արևմուտք ուղին, այնուամենայնիվ դուրս չի գալիս ո՛չ ՀԱՊԿ-ից, ո՛չ Եվրասիական տնտեսական ընկերակցությունից։ Ինչո՞ւ։
— Որովհետև Հայաստանը ԵԱՏՄ-ում լավ դիվիդենտներ է ստանում։ Ինչ վերաբերում է ՀԱՊԿ-ին, ապա Հայաստանն այնտեղ ընդհանրապես վերածվել է արտաքին գործակալի, որը տուրքեր չի վճարում և չի մասնակցում համատեղ զորավարժություններին։
Այս ամենը շատ է հիշեցնում Ուկրաինայի հետ կապված պատմությունը։ Այնպես որ, Նիկոլ Փաշինյանը գնում է լավ տրորված ճանապարհով, որը վաղ թե ուշ տանում է դեպի փակուղի։ Սկզբի համար դա էներգետիկ ճանապարհն է: