Վերջերս Երևանում տեղի ունեցավ միջազգայնագետ, լրագրող Սարիկ Սևադայի «Հայրենադարձի աչքերով» գրքի շնորհանդեսը, որտեղ հեղինակը պատմում է 30 հայրենադարձի կյանքի, նրանց` Հայրենիք վերադարձի պատմությունները: Գիրքը բավականին լայն արձագանք գտավ ամբողջ Սփյուռքում: Ստորև ներկայացնում ենք Սարիկ Սևադայի հետ արված հարցազրույցը գրքի ստեղծման պատմության, հերոսների ընտրության և ապագա ծրագրերի մասին:
-Սարի´կ, ինչո՞ւ «Հայրենադարձի աչքերով»:
– Գաղնիք չէր, որ Սփյուռքի համար էր նախատեսված աշխատությունս. հայրենադարձի աչքերով պետք է ցույց տայի Հայաստանը, Հային, այն բոլոր պայմանները, դժվարություններն ու առավելությունները, որոնք առկա են մեր երկրում: Այն ավելի պրակտիկ աշխատանք է, հետազոտություն, որի մեջ ընդգրկված են նաև Հայաստան-Սփյուռք գործակցության ռազմավարական մեծ ծրագրեր, ինչպես նաև գեղարվեստական շնչով նկարագրվել են գրքիս հերոսների զգացողությունները Հայրենիք հասկացության վերաբերյալ, որը ոչ միայն աշխարհագրական իմաստ է պարունակում իր մեջ, այլ նաև հսկայական հոգևոր գենետիկա:
-Խոսենք նաև գրքի ստեղծման պատմության մասին: Ե՞րբ և ինչպե՞ս որոշեցիք գիրք գրել:
– 2019 թվականին եմ իրականացրել հարցազրույցներս, խմբագրական մասով համագործակցել եմ բանաստեղծուհի, լրագրող Կարինե Ավագյանի հետ, քանի որ շատ եմ սիրում նրա գրիչը, ձեռագիրը, որոնք հոգեհարազատ են ինձ: Անկեղծ ասած` այս գիրքն առաջին հերթին ինքս ինձ ապացուցելու համար արված քայլ էր, այն Սփյուռքի նախարարությունում աշխատանքային երկու տարիներիս ամփոփմանն էր նվիրված: Փորձեցի այնպիսի մի գործ անել, որն իր տեսակի մեջ կլիներ եզակի և աննախադեպ: Ստեղծագործող մարդը կհասկանա այն պահը, երբ արված աշխատանքդ տալիս ես հանրությանը ու սպասում արձագանքին: Կրկնակի հաջողություն էր ինձ համար այդչափ բուռն արձագանքը, իսկապես երջանկանում ես, երբ գեր-գերագույն կերպով գնահատվում ես թե´ դու` որպես հեղինակ, թե´ կատարածդ աշխատանքը. Սփյուռքի շուրջ 30-ից ավելի երկրներում լուսաբանվեց արված աշխատանքս` Ուրուգվայից մինչև Ավստրալիա, պայմանավորվածություն կար 12 հայկական համայնքների հետ, որպեսզի գրքերն այնտեղ առաքվեն, ինչպես նաև ապրիլ և մայիս ամիսներին նախատեսված էր, որ մեկնեի Քուվեյթ, Հորդանան և Լիբանան` տեղի հայ համայնքների հրավերով, քանի որ պետք է տեղի ունենար այդ երկրներում գրքիս շնորհանդեսը, սակայն ամբողջ աշխարհում ամեն ինչ խառնվեց իրար, իսկ արտակարգ դրության պայմաններում անհնարին դարձավ որևէ բան ձեռնարկել:
-Խոսեցիք գրքի լայն արձագանքների մասին, իսկ դրանցում չկայի՞ն քննադատություններ, և առհասարակ, ինչպե՞ս եք վերաբերվում ձեզ քննադատողներին:
– Եղել են առաջարկներ հենց շնորհանդեսիս օրը, որ գիրքը կարելի է վերածել արևմտահայերենի, քանի որ այն ուղղված է սփյուռքահային, իսկ որպես քննադատություն լսել եմ, որ գիրքս գեղարվեստական արժեք չի պարունակում, քանի որ հարցազրույցային ֆորմատով եմ ներկայացրել, ինչին` այդքան էլ համաձայն չեմ, քանի որ անհատական զրույցներում, հերոսների խոսքում գերակշռում են հենց իրենց զգացողությունները, որոնք շարադրված են գեղարվեստական շնչով, այստեղ խնդիրն այն է, որ երրորդ դեմքով չեմ ներկայացրել հերոսներին, իսկ դա իմ սուբյեկտիվ որոշումն էր, քանի որ գրքիս հերոսները երեսունն են, ինչը թելադրում էր, որ ցուցաբերեմ անհատական մոտեցում, հերոսներս էլ իրենց հերթին շատ տարբեր մարդիկ են, տարբեր սերնդի ներկայացուցիչներ, դա էր պատճառը, որ ես գրչովս «չմիջամտեցի» նրանց իրական ասելիքին ու կերպարին, զգացողություններին ու մտորումներին այս կամ այն հարցի շուրջ, փորձեցի պահել ռեալիստական տարրերը, քանի որ միայն դրական նոտաներ չեն զետեղված գրքումս, այն բաղկացած է նաև դժվարությունների, դժգոհությունների և փոփոխությունների ամբողջական շղթայից, որոնք առաջ են քաշվել հենց հերոսների կողմից, այդիսկ պատճառով իրենց խոսքն ուղիղ թողնելն էր նպատակահարմար` այս դեպքում հարցազրույցային ֆորմատով: Առհասարակ, առողջ քննադատություններին նորմալ եմ վերաբերում, այն իր մեջ ունի ուսուցողական ասելիք, ևս մեկ անգամ քեզ տալիս է հնարավորություն, որ տեսնես, թե որտեղ ես սխալվել կամ տալիս է այլընտրանքային լուծում այս կամ այն հարցի շուրջ: Ցավոք, մեր իրականությունն այլ է. պատեհ-անպատեհ քննադատությունների հեղեղ է ամենուր, մարդիկ դառնում են այդ ամենի զոհը, հայտնվում ընկճախտի մեջ: Պետք է անտեսես պարզապես, հասկանում եմ` մյուս կողմից էլ խառնվածքի հարց է. մարդիկ ամեն ինչ սրտին մոտ են ընդունում, եղել են դեպքեր, որ ես էլ եմ նեղվել, բայց դրան գալիս ես գիտակցաբար ու աստիճանաբար: Հիմա վստահ կարող եմ անտեսել, որոշ դեպքերում էլ արհամարհել անտեղի քննադատություններն ու չարախոսությունները: Յուրաքանչյուր ոք պետք է ունենա իր «հոգու աչքերը», որոնցով կկարողանա ճանաչել մարդկանց ու աշխարհը:
– Ի՞նչ եք կարծում, ձեր գիրքը կդառնա՞ դեպի հայրենիք վերադարձի կոչնակներից մեկը:
– Շուրջ 10 տարի ՀՀ սփյուռքի նախարարությունը կազմակերպել ու համակարգել է հայրենադարձությունը դեպի Հայաստան: Այսինքն` ասածս այն է, որ մի ամբողջ պետական գերատեսչական մարմին լծված է եղել այդ գործով, կատարվել են բազմաթիվ գործընթացներ, որոնք շարունակական բնույթ են կրում: Գրքիս մեսիջը հայրենադարձների անձնական փորձառությունը լուսաբանելն ու տարածելն էր, նրանց հաջողված փորձով կիսվելը, որով կոգևորվեն սփյուռքաբնակ հայերը և կվերադառնան: Վստահ եմ, որ Սփյուռքում ունենք բազմաթիվ երկմտող հայրենակիցներ, ովքեր մտածում են Հայաստանում հաստատվելու մասին, նրանք, կարդալով իմ գիրքը, կգտնեն մի շարք հարցերի ու բացերի պատասխաններ, որոնք տրված են հենց հայրենադարձների կողմից:
-Ի՞նչ սկզբունքով եք ընտրել հենց այդ հայրենադարձներին, ինչպիսի՞ հարաբերություններ ունեք ձեր իսկ կողմից առաջ քաշված հերոսների հետ:
– Հատուկ սկզբունք չկար: Նախ ուսումնասիրել եմ հայրենադարձների արխիվը, այնուհետև ծանոթացել նրանց գործունեությանը: Հիմնական պայմաններից մեկը աշխարհագրության ընդլայնված տարբերակ ունենալն էր. 30 հայրենադարձները 18 երկրներից են: Ոլորտային ընտրության առումով հերոսներիս մեծ մասը գործարարներ, հասարակական և մշակութային գործիչներ են: Իմ և գրքիս հերոսների հարաբերությունները շատ ջերմ են, պատրաստակամ` օգնելու մեկս մյուսին: Իհարկե այդ ցանկում կան նաև մարդիկ, ովքեր իմ մտերիմ ընկերներն են, և ոչ միայն տվյալ հերոսի հետ ենք մտերիմ ընկերներ, այլև նրա ընտանիքի անդամների:
– Առհասարակ, ովքե՞ր են Սարիկ Սևադայի ընկերները:
– Սարիկ Սևադայի ընկերներն այն մարդիկ են, ովքեր կյանքի հիմնային հարցերում գաղափարակից են նրան: Ընկերներիս ճնշող մեծամասնությունը ինձնից բավականին տարիքով մեծ է` նրանք կայացած, այս կյանքում իրենց տեղը գրաված անհատներ են: Դեռ փոքրուց ես միշտ սիրել եմ տարիքով ավելի մեծ մարդկանց հետ շփվել, գուցե հասունությունն է ինձ այդքան գրավել: Նաև ընկերական ցանկս է յուրահատուկ` իր աշխարհագրական սփռվածությամբ, քանի որ ընկերներիցս շատերը բնակվում են աշխարհի տարբեր անկյուններում: Տարիների ընթացքում եղան նաև մարդիկ, ովքեր մտերիմ ընկերներից վերածվեցին շարքային ծանոթների, կամ էլ` «անծանոթների»: Առհասարակ, չես կարող բռնի ուժով պահել այն «ընկերներին», ովքեր ցանկանում են քո կյանքից հեռանալ` անկեղծ լինելով իրենք իրենց հետ, որ գուցե արժանի չեն եղել քո ընկերությանը: Ունեմ ընկերներ, որոնց հետ տաս տարուց ավելի ընկերություն ենք անում, շատ եմ գնահատում այդ ընկերությունը: Կան ընկերներ, որոնց հետ միանգամից այնքան մտերմացանք, որ կարծես` տարիներ է, որ ճանաչում ենք իրար. այստեղ անբացատրելի զգացմունքն է գուցե դեր խաղում: Վերջին շրջանում զբաղվում եմ ընկերների մաղման գործով, քանի որ տարիքի հետ հասկանում ես, որ «ընկերոջդ» սպասելիքներն այլ են ձեր համատեղ ընկերությունից, հիասթափություններ լինում են իհարկե, բայց արդյունքում անտարբեր ես դառնում տվյալ մարդու հանդեպ, բայց ոչ մի պարագայում պետք չէ չարանալ, դա ի վնաս քեզ է: Պետք է գիտակցես, որ կյանքը հիասթափությունների, բաժանումների փուլերից է բաղկացած, դու պետք է քո անցած ճանապարհին կորցնես ինչ-որ մարդկանց, գտնես նորերին, անարժան մարդկանց էլ չպետք է ճոխացնես, գեղեցկացնես ու հասցնես գերադրական աստիճանի քո կյանքում:
-Սարի´կ, ի՞նչ տվեց Ձեզ «Հայրենադարձի աչքերով» գիրքը:
– Փորձ, առաջ գնալու կամք, ինքնավստահություն: Ի վերջո «Հայրենադարձի աչքերով» գիրքը 24 տարեկանում իմ առջև այնպիսի դռներ բացեց, որոնք գուցե այդպես էլ փակ մնային ամբողջ կյանքում: Ուզում եմ ևս մեկ անգամ շնորհակալությունս հայտնել «Սահակյան-Բագրամյան» հիմնադրամին և Բրուքլինի հայ համայնքի ղեկավար Տիգրան Սահակյանին գիրքս հովանավորելու համար:
-Սարիկ, խոսենք նաև ապագայում սպասվելիք ծրագրերի մասին: Ի՞նչ նորություններ սպասենք առաջիկայում:
– Ներկայումս` այս արտակարգ դրության պայմաններում, դժվար է հստակ խոսել որևէ նորության մասին: Նախնական պայմանավորվածություն կա, որ սեպտեմբերին պետք է մեկնեմ Բելգիա, Ֆրանսիա, Լյուքսեմբուրգ, Նիդերլանդներ, որտեղ պետք է տեղի ունենա գրքիս շնորհանդեսը: Այս կարանտինային օրերին ստեղծագործելու մուսաս եկել է (ծիծաղում է J), աշխատում եմ երկրորդ գրքիս վրա, որը ժանրային առումով տարբեր է առաջինից, չեմ ուզում բացել փակագծերը, միայն կասեմ, որ արձակ ոճի մեջ է, իսկ թեմատիկան`սիրո մասին:
Զրուցեց` Սերլի Դեմիրջյանը