2020 թվականի պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակից անմիջապես հետո ռեգիոնում սկսեցին կառուցել խաղաղ գոյակցության պլաններ։ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղության պայմանագրի մոտալուտ ստորագրման մասին լուրերը եւս խթանում են դրանք։ Ոչ մեկը չի սպասում, որ երկու երկրների միջեւ սերտ գործակցություն կձեւավորվի, սակայն կա հույս, որ նրանք գոնե միմյանց տարածքով տարանցում կթույլատրեն, գրում է «Forbes»-ի ռուսական ծառայությունը, անդրադառնալով հայ-ադրբեջանական կարգավորման խնդրին։
Ադրբեջանին պետք է հասանելիություն Նախիջեւան եւ Թուրքիա, իսկ դա ամենահեշտը կարելի է անել խորհրդային ժամանակների երկաթուղին վերականգնելով։ Հայաստանին պետք է եւս մեկ ճանապարհ ունենալ դեպի Ռուսաստան, որը միայն Ադրբեջանով կարող է հասանելի լինել։ Սակայն այստեղ, ինչպես եւ ամենուր, առաջություն ձեռք բերեց «զորեղի իրավունքը» եւ բոլոր կոմունիկացիաների ապաշրջափակման մասին խոսակցության փոխարեն, որը նախատեսված էր ի սկզբանե, քննարկման առարկա դարձավ միայն, այսպես կոչված, «Զանգեզուրյան միջանցքը», որը ապահովելու էր կապը Ադրբեջանի եւ Նախիջեւանի միջեւ՝ Հայաստանի վրայով։ Այդ նախագծում վիճելի էր ամեն բան, սկսած անվտանգության երաշխիքներից եւ շահագործման պայմաններից, մինչեւ բուն անվանումը՝ «միջանցք», քանի որ այս եզրույթի կիրառման ներքո նկատվում էր ադրբեջանցիների՝ այդ ճանապարհից օգտվելու բացառիկ իրավունքը։ Իսկ շրջանի ռազմավարական նշանակությունը հաշվի առնելիս, նման եզրույթի կիրառությունը կարող էր վտանգավոր լինել, քանի որ Բաքուն կարող էր պարզապես Հայաստանին զրկել Իրանի սահմանին հասանելիությունից, եւ այդ ժամանակ ՀՀ-ն արտաքին աշխարհ երկու պատուհանի փոխարեն կունենար մեկը։
Ադրբեջանը «միջանցքի» հարցում («եթե այն հարկ լինի ուժով կբացենք») կարծես վճռականությունը պահպանում է եւ միայն մեկ ամիս առաջ Ալիեւն ու Էրդողանը հանդիպեցին Նախիջեւանում եւ վերստին հաստատեցին դա։ Սակայն անակնկալ եւ խիստ զարմանալի կերպով հնչեց Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիեւի հայտարարությունն առ այն, որ Հայաստանով ճանապարհի հեռանկարը կորցրել է իր գրավչությունը Բաքվի համար եւ կարող է այդ ճանապարհի նախագիծն իրականացնեն Իրանով։ Նման ճանապարհ անցկացնելու հարցն ավելի վաղ էլ քննարկվել էր, սակայն այդ խոսակցությունները լուրջ չէին ընկալվում, քանի որ այդ դեպքում Բաքուն կորցնում էր իր մմոտիվներից մեկը՝ ունենալ լծակ՝ Երեւանի վրա, հարկ եղած դեպքում ճնշումներ գործադրելու համար։ Իր հռետորաբանությամբ Բաքուն ցույց էր տալիս, որ իրեն ոչ միայն պարզ տարանցիկ ճանապարհ է պետք, այլ մի ճանապարհ, որը չի վերահսկվում Երեւանի կողմից, իսկ որպես ավելի հեռու ապագայի հարց՝ Հայաստանի հարավում ադրբեջանցիների վերաբնակեցում։ Այս համատեքստում Իրանով ճանապարհը կարելի է դիտարկել որպես Բաքվի զիջում։ Ըստ պարբերականի, ուշագրավ է նաեւ այն, որ Հայաստանով ճանապարհ ունենալու Բաքվի ամբիցիաներից հրաժարումն այդքան հեշտությամբ ընդունեցին նաեւ Մոսկվայում։ ՌԴ փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը դա մեկնաբանեց որպես մի հանգամանք, որը ռուսական շահերին չի առնչվում։ Սակայն իրականում ամեն բան այնքան էլ այդպես չէ։
Հայաստանի երկաթուղին գտնվում է «Ռուսական երկաթուղիների» կազմում, իսկ հայ-իրանական սահմանը հսկվում է ռուս սահմանապահների կողմից եւ դա Ռուսաստանին նոր տրանսպորտային երակի նկատմամբ վերահսկողություն ունենալու հնարավորություն էր տալու։ Forbes-ի ռուսական ծառայության համար անակնկալ էր նաեւ հոկտեմբերի 26-ին Թբիլիսիում Նիկոլ Փաշինյանի ելույթը, որտեղ նա փորձեց ներկայացնել ռեգիոնի ապագայի իր տեսլականը։ Փաշինյանն առաջարկում էր տարանցման մեխանիզմ, կառուցված մի շարք սկզբունքների վրա, որոնք ընդհանուր առմամբ արտահայտում էին այն մտավախություններն ու մտահոգությունները, որոնք ունի Երեւանը։ Առաջնայինն այն էր, որ այն երկիրը, որի տարածքով անցնում է ճանապարհը` ենթակառուցվածքներով հանդերձ, պետք է գտնվեր այդ երկրի իրավազորության ներքո։ Հետո արդեն նույն սկզբունքով էլ երկրներից յուրաքանչյուրն իրականացնելու էր մաքսային եւ սահմանային հսկողությունը, ապահովելու էր անվտանգությունն ու ապահովությունը երթեւեկության ընթացքում եւ այլն։ Նաեւ շեշտվում էր, որ երկրները միմյանց ճանապարհներն օգտագործում են փոխադարձության եւ հավասարության սկզբունքով։ Այս ամենն, իհարկե, կարող էր հիանալի աշխատել, սակայն մի պայմանով, եթե Հայաստանին Ադրբեջանը, Ռուսաստանն ու Թուրքիան ընկալեն որպես հավասար գործընկեր։ Սակայն իրականությունն այն է, որ դա ամենեւին էլ այդպես չէ։ Թե Բաքուն, թե Մոսկվան եւ թե Անկարան ձգտում են իրենց համար լավագույն պայմաններ կորզել, իսկ Երեւանն ուզում է հարմարավետ հասանելիություն ստանալ չորս ծովերին եւ երկու օվկիանոսներին։
Պարբերականը, ներկայացնելով նաեւ այլ խնդիրներ, որոնք կարող են առաջանալ, եթե Բաքուն հրաժարվի Հայաստանով անցնող ճանապարհից եւ ՀՀ-ի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից, կամ եթե որոշվի, որ տրանսպորտային խաչմերուկ պետք է լինի Նախիջեւանը, կամ էլ եթե, այնուհանդերձ, հայկական ապրանքների տարանցումը թույլատրվի, բայց արհեստական խոչընդոտներ ստեղծվեն ադրբեջանական տարածքում (սանիտարական եւ այլն), եզրակացնում է, որ այս իրավիճակում Վերին Լարսի ձյունապատ եւ հաճախակի փակվող ոլորանները կարող են դառնալ չափազանց գրավիչ, իսկ Հայաստանին կմնա հուսալ, որ Իրանով Նախիջեւանի հետ ճանապարհը կառուցելով ու կահավորելով, Ադրբեջանը այնուհանդերձ կստորագրի խաղաղության պայմանագիրը եւ կճանաչվեն մեկմեկու տարածքային ամբողջականությունը, սակայն կոմունիկացիաների ապաշրջափակում չի լինի։ Սա կարող է, ըստ պարբերականի, համարվել «պլան մաքսիմում» Երեւանի համար, որը հնարավորություն կտա հասնել Թուրքիայի հետ սահմանի բացմանն ու հայ-թուրքական հարաբերությունների սերտացմանը, քանի որ Անկարան պնդում է, որ Երեւանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը, ուղիղ հաղորդակցության բացումը հնարավոր կլինի միայն այն դեպքում, երբ ստորագրվի Երեւան-Բաքու խաղաղության պայմանագիրը։
Forbes-ի ռուսական ծառայություն